Met bijzondere aandacht voor Romeinen 13:10
Een artikel geschreven door ds. J.R. Visser
Inleiding
De liefde wordt geregeld aangehaald als het beslissende voor ons leven. Juist als het gaat om de manier van leven en de normen daarvoor wordt de liefde veel genoemd. Wanneer mensen iets uit liefde doen, is het goed volgens velen. Daarmee wordt liefde de norm of iets goed of verkeerd is. Wanneer mensen iets uit liefde doen of elkaar liefhebben, moet je daar niet aankomen. God is liefde dus is dan ook wat mensen uit liefde doen goed. Het is een redenering die veel gebruikt wordt. Het is goed om vanuit de Bijbel, het Woord van de God die liefde is eens naar die redenering te kijken. Daarbij speelt wat we in Romeinen 13:10 lezen een grote rol. Het is goed om naar die tekst te kijken en wat deze tekst in eigen context en ook in de context van de Schrift betekent. Dan kunnen we ook zien wat de betekenis daarvan voor ons vandaag is. We lezen in Romeinen 13:10 in de Herziene Statenvertaling: “De liefde doet de naaste geen kwaad. Daarom is de liefde de vervulling van de wet.”
De context
We vinden in hoofdstuk 12 allerlei praktische aanwijzingen voor een christelijk leven. Leven uit de band met Christus vraagt voor zondige mensen ook om vermaningen. Je vindt veel van die aanwijzingen en vermaningen in hoofdstuk 12 terug. Deze worden op een opvallende manier samengevat in het laatste vers van dit hoofdstuk: “Word niet overwonnen door het kwade, maar overwin het kwade door het goede.” Vs 21
Het kwade is alles dat met de HERE en Zijn wil strijdt. Het kwade is het dat tegen de liefde van en voor God ingaat. Het kwade is daarmee ook alles wat de naaste schade doet. Het is juist het kwade dat zo duidelijk in de wereld aanwezig is. De oorzaak daarvan is dat wij voor de duivel gekozen hebben. Hij wordt dan ook de Boze genoemd. Duidelijke voorbeelden daarvan zijn Johannes 2:13,14 en 5:18,19
2:13,14: “Ik schrijf u, vaders, omdat u Hem kent Die er vanaf het begin is. Ik schrijf u, jonge mannen, omdat u de boze hebt overwonnen. Ik schrijf u, kinderen, omdat u de Vader kent. Ik heb u geschreven, vaders, omdat u Hem kent Die er vanaf het begin is. Ik heb u geschreven, jonge mannen, omdat u sterk bent en het Woord van God in u blijft en u de boze hebt overwonnen.”
5:18,19: “Wij weten dat ieder die uit God geboren is, niet zondigt; maar wie uit God geboren is, bewaart zichzelf en de boze heeft geen vat op hem. Wij weten dat wij uit God zijn en dat de hele wereld in het boze ligt.”
De duivel is de boze de er op uit is om te beschadigen. Hij is zo slecht dat hij dit vanuit zijn binnenste wil. Hij weet dat de wil van God goed is en ook goed is voor de schepping. De duivel wil kapotmaken. De duivel is ook slecht voor de mens. Hij leidt ons op de verkeerde weg. We hebben nodig om juist dat wat van de duivel komt en wat ook in ons hart gekomen is na de zondeval met het goede te bestrijden. Om te weten wat het echte goede is moet je bij God zijn. De Here Jezus zegt dat God als enige goed is en dat je daarom bij Hem moet zijn om te weten wat goed is. Daarbij verwijst Hij dan ook naar Gods geboden. Zie Matt 19:17
In Romeinen 13 wordt eerst gesproken over de gehoorzaamheid aan de overheid als de wil van God. Daarna volgen dan de volgende verzen:
“Wees niemand iets schuldig dan elkaar lief te hebben; want wie de ander liefheeft, heeft de wet vervuld. Want dit: U zult geen overspel plegen, u zult niet doden, u zult niet stelen, u zult geen vals getuigenis geven, u zult niet begeren, en welk ander gebod er ook is, wordt in dit woord samengevat, namelijk hierin: U zult uw naaste liefhebben als uzelf. De liefde doet de naaste geen kwaad. Daarom is de liefde de vervulling van de wet.” vs 8-10
We zien hier dat de Geest een grote nadruk op de liefde legt. Die liefde wordt dan zelfs vervulling van de wet genoemd. Juist hier zie je hoe belangrijk de liefde is.
Wat is de liefde?
Is liefde het gevoel dat wij hebben? Is liefde wat in onze ogen goed voor onszelf en voor anderen is? Is liefde waar wij en anderen in hun omstandigheden zich prettig bij voelen? Zo wordt er door velen in onze tijd gedacht en gevoeld.
Als het over liefde gaat, moeten we bij God als onze Schepper beginnen. De liefde komt uit God. De liefde vindt haar bron niet in ons. De liefde die op een heel bijzondere manier in de verlossing naar ons toekomt en ons leert om onze naaste liefde te hebben, komt van God. We lezen dat heel duidelijk in 1 Johannes 4:10.11: “Hierin is de liefde, niet dat wij God liefgehad hebben, maar dat Hij ons heeft liefgehad en Zijn Zoon zond als verzoening voor onze zonden. Geliefden, als God ons zo liefhad, moeten ook wij elkaar liefhebben.”
Dat betekent dat we als het om liefde gaat, liefde die zich juist ook uit in de manier waarop we met onze naaste omgaan, moeten beginnen bij wat God wil. Hij is liefde en Hij is het die ons leeft wat liefde is. Liefde is juist voor ons een opdracht. Het komt niet uit ons binnenste voort maar wij moeten het leren.
Daarbij is dan het eerste dat we God hebben lief te hebben. De 10 geboden beginnen met de vier geboden die gaan over het vereren van de HERE als de enige God. Dat juist het liefhebben met ons hele hart van de HERE het eerste en beslissende is, komt duidelijk naar voren in het eerste gebod en in de samenvatting die Christus zelf van Gods geboden geeft:
“U zult geen andere goden voor Mijn aangezicht hebben.” Ex 20:3
“U zult de Heere, uw God, liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dit is het eerste en het grote gebod.” Matt 22:37,38
Een belangrijke vraag is hoe je die liefde voor God als eerste en beslissend vorm geeft in je leven. We zien in Gods eigen Woord dat liefde als opdracht betekent dat we de wil van God in ons leven gaan doen. Die wil kennen we vanuit Gods eigen spreken. Dat vinden we in de Bijbel. Daarbij nemen Zijn geboden een heel bijzondere plaats in. In die geboden leert de HERE ons wat Zijn wil is en wat goed is voor ons en voor onze naaste. Je ziet in het spreken van God ook dat liefde en Zijn wet alles met elkaar te maken hebben. We mogen Zijn wet niet losmaken van de liefde.
Ik geef hieronder twee voorbeelden vanuit de Bijbel waar de Geest het duidelijke verband tussen de echte liefde en Gods wet aanwijst.
Deuteronomium 6:4-9: “Luister, Israël! De HEERE, onze God, de HEERE is één! Daarom zult u de HEERE, uw God, liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met heel uw kracht. Deze woorden, die ik u heden gebied, moeten in uw hart zijn. U moet ze uw kinderen inprenten en erover spreken, als u in uw huis zit en als u over de weg gaat, als u neerligt en als u opstaat. U moet ze als een teken op uw hand binden en ze moeten als een voorhoofdsband tussen uw ogen zijn. U moet ze op de deurposten van uw huis en op uw poorten schrijven.”
Johannes 15:9-12: “Zoals de Vader Mij liefgehad heeft, heb ook Ik u liefgehad; blijf in Mijn liefde. Als u Mijn geboden in acht neemt, zult u in Mijn liefde blijven, zoals Ik de geboden van Mijn Vader in acht genomen heb en in Zijn liefde blijf. Deze dingen heb Ik tot u gesproken, opdat Mijn blijdschap in u zal blijven en uw blijdschap volkomen zal worden. Dit is Mijn gebod: dat u elkaar liefhebt, zoals Ik u liefgehad heb.”
We zien hier dat vanuit het liefhebben van God, dat zich uit in het leven volgens Zijn wil, ook de liefde tot de naaste opkomt. Ook dat is een gebod dat we moeten leren. Iets dat niet uit onszelf opkomt. Dat zelfs zover gaat dat we vanuit de liefde van en voor God moeten leren onze naaste die onze vijand is lief te hebben.
Deze dingen lezen we o.a. in:
Mattheus 5:44-48: “Maar Ik zeg u: Heb uw vijanden lief; zegen hen die u vervloeken; doe goed aan hen die u haten; en bid voor hen die u beledigen en u vervolgen; zodat u kinderen zult zijn van uw Vader, Die in de hemelen is, want Hij laat Zijn zon opgaan over slechte en goede mensen, en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Want als u hen liefhebt die u liefhebben, wat voor loon hebt u dan? Doen ook de tollenaars niet hetzelfde? En als u alleen uw broeders groet, wat doet u meer dan anderen? Doen ook de tollenaars niet zo? Weest u dan volmaakt, zoals uw Vader, Die in de hemelen is, volmaakt is.
1 Johannes 2:7-11: “Broeders, ik schrijf u geen nieuw gebod, maar een oud gebod, dat u vanaf het begin hebt gehad; dit oude gebod is het woord dat u vanaf het begin hebt gehoord. Toch schrijf ik u een nieuw gebod, dat waar is in Hem en in u, want de duisternis gaat voorbij en het ware licht schijnt reeds. Wie zegt dat hij in het licht is en zijn broeder haat, die is tot nog toe in de duisternis. Wie zijn broeder liefheeft, blijft in het licht, en er is in hem niets dat anderen doet struikelen. Maar wie zijn broeder haat, is in de duisternis en wandelt in de duisternis, en weet niet waar hij heen gaat, omdat de duisternis zijn ogen verblind heeft.”
Het is heel duidelijk dat de liefde het grote gebod is dat van de HERE tot ons komt. Een liefde die niet uit onszelf komt maar die we door Zijn Geest en genade hebben te leren. Waarin Christus ons als het Beeld van God is voorgegaan. De liefde is het grote gebod en daarmee ook de vervulling van de wet. Voordat ik terugkom op de liefde als vervulling van de wet eerst nog iets over de betekenis van Gods geboden. Vanuit wat we tot nu toe vanuit de Bijbel gezien hebben.
Wij krijgen namelijk te maken met de gedachte dat het liefde is wanneer je het gedrag van mensen goedkeurt wanneer zij zich daarbij prettig voelen. Dan is het de situatie die bepaalt wat goed is. Of we vinden goed wat volgens ons gevoel goed is. Vaak is het vooral de geest van de tijd die daarbij beslissend is.
Situatie-ethiek – leven volgens eigen gevoel?
Een van de grote mannen die verdedigd heeft dat juist de situatie beslissend is voor hoe je moet handelen en niet een vaststaand gebod is J. Fletcher[1]. Hij wordt wel de vader van de situatie-ethiek genoemd[2]. Fletcher wordt tegenwoordig ook wel ondergebracht in de categorie van ethisch relativisme[3]
Volgens Fletcher is de liefde nu nog het enige gebod. De liefde neemt de plaats van de wet en daarmee van de concrete geboden in. Dat is volgens Fletcher de betekenis van de liefde als de vervulling van de wet. Het gevolg is dat de liefde iets ongrijpbaars wordt. De liefde wordt dan dit wat in de situatie waarin je zit voor mensen het beste voelt. De situatie en hoe mensen op een bepaald voelen wordt dan bepalend voor wat liefde is. De liefde wordt meer een gevoel dat je hebt dan dat het echt het goede is en de goede norm voor ons leven.
Dit denken sluit heel goed aan bij wat in onze tijd door velen als het goede wordt gezien. Dat is wat jij als liefde ervaart en wat volgens mij en anderen om mij heen als het goede wordt ervaren. Dat is onze waarheid. Dan klinkt het heel goed dat wat wij als liefde zien onze norm is maar in werkelijkheid heeft ieder dan zijn eigen norm en zijn of haar eigen omschrijving van wat liefde is. Daarom is het zo belangrijk om er op te letten op wat de Enige die goed is en die liefde is ons leert over wat goed is en wat liefde is. Daarom is het nodig om vanuit Zijn Woord te zien wat het betekent dat de liefde de vervulling van de wet is.
Vervulling
In een paar punten wil ik nu laten zien wat het betekent dat de liefde de vervulling van de wet is.
- Het woord vervulling wijst op vol worden. Vervulling is niet dat iets vervangen wordt. Hierbij is belangrijk wat de Here Jezus in Mattheus 5 zegt als Hij er van beschuldigd wordt dat Hij Gods wet afschaft. Dan lezen we: “Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen; Ik ben niet gekomen om die af te schaffen, maar te vervullen. Want, voorwaar, Ik zeg u: Totdat de hemel en de aarde voorbijgaan, zal er niet één jota of één tittel van de Wet voorbijgaan, totdat het alles geschied is. Wie dan een van deze geringste geboden afschaft en de mensen zo onderwijst, zal de geringste genoemd worden in het Koninkrijk der hemelen; maar wie ze doet en onderwijst, die zal groot genoemd worden in het Koninkrijk der hemelen.” vs 17-19
Het is dus niet zo dat de liefde Gods geboden vervangt. Liefde en wet staan niet tegenover elkaar. De liefde maakt Gods geboden vol.
2. De liefde maakt leven met God tot een persoonlijk zaak. Gods geboden zijn niet een stel afstandelijke regels die je nu eenmaal moet houden. Het is ook geen sociaal contract zoals in het spoor van de Franse revolutie vaak over wetten gesproken is. Het gaat in een leven volgens Gods wil om ons hart. Om liefde tot God waaruit leven in gehoorzaam aan Gods wet voortkomt.
Omdat je de HERE als je God, Vader en Verlosser bent gaan kennen, wil je uit liefde voor Hem leven. Dat leert elke vorm van wetticisme af. De liefde leert leven volgens Gods wil als een zaak van ons hart. Daarbij gaat het dan niet om een deel van ons leven. Christus zelf brengt dat zo onder woorden: “U zult de Heere, uw God, liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met heel uw verstand.” Matt 22: 37
Het gaat om ons totale leven. Leven met God in alles. De liefde als vervulling van de wet leert ons dat het leven een is. Dat het leven met de HERE is. Daarom leven volgens Zijn wil zoals Hij die bekend gemaakt heeft in Zijn Woord
3. Liefde als vervulling van de wet betekent ook dat we echt met de daad die wil van God willen doen. In daden, in onze gevoelens, in ons denken en ons spreken. Dat de liefde niet alleen een gevoel is maar ook juist daden zijn, wordt al duidelijk doordat het ook een gebod is om lief te hebben.
Ik noem nu nog enkele van de velen plaatsen in de Bijbel die laten zien dat liefde juist wil werken, juist wil doen. In liefdedienst van de HERE wil staan.
Galaten 5:6: “In Christus Jezus heeft namelijk niet het besneden zijn enige kracht, en ook niet het onbesneden zijn, maar het geloof, dat door de liefde werkzaam is.”
Jakobus 1:22-25: “En wees daders van het Woord en niet alleen hoorders. Anders bedriegt u uzelf.
Als iemand immers een hoorder van het Woord is en geen dader, lijkt hij op een man die het gezicht waarmee hij geboren is, in een spiegel bekijkt, want hij heeft zichzelf bekeken, is weggegaan en is meteen vergeten hoe hij eruitzag. Hij echter die zich in de volmaakte wet verdiept, die van de vrijheid, en daarbij blijft, die zal, omdat hij niet een vergeetachtige hoorder geworden is, maar een dader van het werk, zalig zijn in wat hij doet.”
Johannes 13:34,35: “ Een nieuw gebod geef Ik u, namelijk dat u elkaar liefhebt; zoals Ik u liefgehad heb, moet u ook elkaar liefhebben. Hierdoor zullen allen inzien dat u Mijn discipelen bent: als u liefde onder elkaar hebt.”
4. De liefde als vervulling van de wet betekent ook dat het gaat om liefde voor God en om liefde voor de naaste. Die twee zijn niet van elkaar los te maken. Het is de HERE die deze twee aan elkaar verbonden heeft.
Dat komt heel duidelijk uit in de Tien Geboden en ook in de samenvatting die Christus daarvan geeft in Mattheus 22:37-40. Het losmaken van die twee wordt heel duidelijk veroordeeld in de Schrift zelf. Een bewijs daarvan lezen we o.a. in 1 Johannes.
Ik noem twee gedeelten uit deze brief:
1 Johannes 2:10,11: “Wie zijn broeder liefheeft, blijft in het licht, en er is in hem niets dat anderen doet struikelen. Maar wie zijn broeder haat, is in de duisternis en wandelt in de duisternis, en weet niet waar hij heen gaat, omdat de duisternis zijn ogen verblind heeft.
1 Johannes 4: “Als iemand zou zeggen: Ik heb God lief, en hij zou zijn broeder haten, dan is hij een leugenaar. Want wie zijn broeder, die hij ziet, niet liefheeft, hoe kan hij God liefhebben, Die hij niet gezien heeft? En dit gebod hebben wij van Hem, dat wie God liefheeft, ook zijn broeder moet liefhebben.”vs 20,21
In onze tijd zie je ook het omgekeerde gebeuren. Dat het eigenlijk alleen zou gaan om de liefde voor de naaste. Liefde tot de HERE zou niet echt beslissend zijn. Het zou er niet echt om gaan om de HERE volgens Zijn Woord als de enige God te dienen en Hem als onze grote Geliefde onze liefde en ons vertrouwen te geven. Leven in liefde voor de naaste zou zonder Christus kunnen en dus ook zonder de geboden van God. We zouden hier op ons gevoel en de geest van de tijd kunnen varen. Ook dan kom je heel duidelijk in strijd met wat de Geest ons in de Bijbel leert. Uit het overvloedige materiaal daarvoor geef ik drie gedeelten uit de Bijbel die laten zien dat het zo niet is:
Deuteronomium 6:1,2: “Dit zijn de geboden, de verordeningen en de bepalingen die de HEERE, uw God, geboden heeft u te leren, om ze te doen in het land waar u naartoe trekt om het in bezit te nemen, opdat u de HEERE, uw God, vreest door al Zijn verordeningen en Zijn geboden, die ik u gebied, in acht te nemen: u, uw kind en uw kleinkind, alle dagen van uw leven; en opdat uw dagen verlengd worden.”
Deuteronomium 13:1-4 “Als in uw midden een profeet opstaat of iemand die dromen heeft, en u een teken of wonder geeft, en dat teken of dat wonder waarvan hij tot u gesproken had, komt en hij zegt: Laten we achter andere goden aan gaan, die u niet kent, en laten we die dienen, luister dan niet naar de woorden van die profeet of naar hem die die dromen heeft! Want de HEERE, uw God, stelt u dan op de proef om te weten of u de HEERE, uw God, liefhebt met heel uw hart en met heel uw ziel. Achter de HEERE, uw God, moet u aan gaan, Hem moet u vrezen, Zijn geboden moet u in acht nemen en Zijn stem gehoorzamen; Hem moet u dienen en u aan Hem vasthouden.”
Mattheus 28:19: “Ga dan heen, onderwijs al de volken, hen dopend in de Naam van de Vader en van de Zoon en van de Heilige Geest, hun lerend alles wat Ik u geboden heb, in acht te nemen.”
Vervulling van de wet is niet alleen liefde voor de naaste. Het is liefde voor God als eerste en vandaaruit liefde voor de naaste volgens de geboden die de enige God ons gegeven heeft.
5. Liefde en gehoorzaamheid horen bij elkaar. Vervulling van de wet betekent ook dat je al meer uit liefde volgens Gods wet wilt gaan leven. De liefde ontdekt je al meer en dieper aan wat in je eigen leven tegen Gods goede wil ingaat. De echte liefde die juist Gods geboden in diepte tot je laat komen, ontdekt je al dieper aan je eigen zonden.
De diepte van Gods wet zien we heel duidelijk in de Bergrede (Mattheus 5-7). Het is Christus die daar laat zien dat Gods geboden niet alleen een bepaalde daad als zonde aanwijzen maar gaan tot de verlangens en gevoelens in ons hart. Gevoelens en verlangens die het begin zijn van de weg naar de daad die in Gods geboden genoemd wordt. Christus wijst er op dat de liefde voor God en de naaste tot de bron gaat in ons hart. Het gaat volgens Gods wet om een leven met God vanuit ons hart en daarmee om ons hele leven.
6. Dan wil ik nog op een ding wijzen in dit artikel. De liefde heeft ook alles te maken met omstandigheden waarin er een botsing van plichten lijkt op te treden. Je komt in omstandigheden waarin de gehoorzaamheid aan verschillende geboden tegenstrijdige dingen van je lijkt te vragen. In de christelijke ethiek wordt hier wel verschillend over gedacht.
Ook door mensen die de ethiek willen bouwen op Gods onfeilbare Woord en Gods geboden ernstig nemen.[4] Een voorbeeld van zo’n botsing van plichten is de zogenaamd noodleugen[5]. Een bekend voorbeeld is de vraag in de tijd van de Tweede Wereldoorlog van de kant van de Duitsers: Heb je onderduikers in je huis? Als dat zo was, moest je dan met ja antwoorden of mocht of moest je dan nee antwoorden? Zo’n situatie ontstaat niet omdat Gods geboden tegenstrijdig zijn. Zo’n situatie ontstaat vanwege de zonde die dit soort situatie veroorzaakt.
De liefde betekent dat Gods liefde van ons vraagt om in zo’n situatie niet mee te werken aan het onrecht. Je kunt in bijzondere situaties door “gehoorzaamheid” aan een gebod meewerken aan dood van een ander die niet schuldig is. Dan botsen door de zonden de geboden : “U zult niet doodslaan” en “U zult geen vals getuigenis tegen uw naaste spreken” in je leven . Dan moet je je afvragen wat door de liefde voor God en de naaste het zwaarste moet wegen.
Nog een keer de liefde
Wanneer we alles overzien, wordt duidelijk dat de liefde als vervulling van de wet niet s van het concrete gebod dat God geeft afdoet[6]. De liefde als vervulling van de wet is geen gevoel of emotie dat Gods geboden helemaal of voor een deel aan de kant schuift. De liefde vervangt Gods geboden zoals in de Schrift gegeven niet.
De liefde als de vervulling van de wet laat juist zien dat het in een leven volgens Gods geboden gaat om het uit liefde voor God leven. Je daardoor laten veranderen naar Christus als het Beeld van God toe. Dus al meer je door de Geest laten veranderen volgens Gods geboden, volgens Zijn Woord.
De liefde als vervulling van de wet leert ons juist om te zien hoe het in een leven volgens Gods geboden gaat om het hele leven in diepte en in totaliteit. Leren leven volgens Gods wil en zo in liefde voor Christus.
Dan is de liefde nooit de aftrekpost van de gehoorzaamheid aan Gods wil volgens Zijn gebod. Als dat voor ons gevoel wel zo is, moeten we juist vanuit Gods gebod een gebrek aan liefde in eigen leven biddend aanpakken. De echte liefde leert vol overtuiging leven volgens Gods geboden. Dat betekent o.a. dat het argument: deze mensen houden van elkaar of doen dit uit liefde nooit kan betekenen dat we daarmee een leven tegen Gods geboden in kunnen rechtvaardigen.
[1] Fletcher, J. Situation Ethics: The new Morality Philadelphia: Westminster Press 1966
[2] Nullens, P Verlangen naar het goede Zoetermeer: Boekencentrum 2006 p. 295
[3] Grudem, W. Christian Ethics Wheaton Illinois: Crossway 2018 p. 41,42
[4] Zie hiervoor o.a. Velema W.H. De liefde is de vervulling van de wet In: Uw knecht hoort Amsterdam: Bolland 1979 p. 103-118
Douma, J Grondslagen Kampen: Kok 1999 p. 257-261
Grudem, W. Christian Ethics Wheaton Illinois: Crossway 2018 p. 187-208
[5] Zie voor de noodleugen o.a.: Lee, B.M.Mendacium Officiosum Groningen: Vuurbaak 1979
[6] Zie voor de benadering waar het eigen grote verhaal het concrete gebod dreigt weg te drukken: Bruijne de, A. Ethiek en hermeneutiek In: Gereformeerde hermeneutiek vandaag Barneveld: Vuurbaak 2017 p. 181-`198. Een bespreking van dit artikel van mijn hand kun je vinden op: https://www.evangeliebelijden.nl/cursussen/aantekeningen-begeleiding-studenten/ethiek-een-verbeterde-versie