Een artikel van Ds. J.R. Visser
“En de overigen werden gedood met het zwaard van Hem Die op het paard zat, namelijk het zwaard dat uit Zijn mond kwam. En alle vogels werden verzadigd met hun vlees.” Openbaring 19:21
(Om dit artikel zoveel mogelijk in diepte te lezen is het goed om eerst Openbaring 19 te lezen.)
Velen van ons hebben heel lang een vredig bestaan gekend. We kregen niet vaak te maken met geweld en met doden door oorlog, door raketten en andere wapens. Dat is nu wel anders. Via allerlei beelden komt het geweld, komen verschrikkelijke beelden van mensen die gestorven zijn, die ernstig gewond zijn op ons netvlies. Tot kinderen die door bombardementen gestorven zijn of voor hun leven verminkt of gehandicapt.
We zien deze dingen o.a. gebeuren als we letten op wat er in de Oekraïne gebeurt en in Israël en de gebieden er omheen. Als we denken over wat er een tijdje terug in Rwanda gebeurde zien we hetzelfde. In deze dingen zie je waartoe mensen in staat zijn. Hoe diep wij kunnen vallen. Wat kunnen wij als mensen elkaar een vreselijke dingen aandoen. Het is ook niet zo dat je makkelijk kunt zeggen dat jij daar nooit aan zou meedoen.[1]
Het is niet alleen zo dat mensen elkaar verschrikkelijke dingen aandoen door wapens en oorlogen. Denk alleen maar aan het seksuele misbruik dat een geweldige omvang bleek te hebben en levens van de slachtoffers vaak levenslang moeilijk maakt en verwoest. Dan komt daarbij ook nog dat we als mensen geneigd zo om weg te kijken als het dichtbij komt.[2] We hebben vaak gezegd dat woorden een mens niet raken. Dat schelden geen zeer doet. Hoe anders blijkt dat te zijn. Ook het pesten in het verleden heeft bij velen levenslang pijnlijke gevolgen.
Mensen kunnen zo diep ongelukkig zijn door wat anderen hun aandoen. Dan is het goed en nodig om elkaar bij Christus te brengen en te laten zien dat al die verschrikkelijke dingen geen invloed op je zullen hebben als je door het geloof in de hemel en op de nieuwe aarde zult leven. Toch mogen en moeten we ook meer zeggen. Hoe zit het met Gods oordeel over wie deze dingen doen en daarin blijven volharden. Mensen die zichzelf zoeken over de lijken en de diepe wonden van anderen. Doet de HEERE alsof Hij dat niet ziet?
Is de HERE de lievige God die dat niet in rekening brengt omdat Hij liefde is? Als we hierover nadenken is het belangrijk om er op te letten dat de HEERE ook de Strijder is die overwint. Dat Hij vanuit Zijn liefde de zonden haat en daarom met Zijn oordeel komt.
De HEERE is niet de lievige God
Toch is dat iets wat in onze tijd weinig of geen aandacht krijgt. Het levensgevoel is in onze tijd en samenleving vaak dat de HEERE ons over de bol moet aaien. Dat Hij ons eigenlijk als prinsen en prinsessen moet behandelen. Dat komt zelfs uit in een onderzoek dat gedaan is naar hoe er in de GKV net voor de fusie met de NGK naar de doop werd aangekeken. De leidende gedachte bij de overgrote meerderheid was dat de dopeling een parel in Gods hand is en dat over zonde en schuld niet veel werd nagedacht. Kerken volgen op dit punt het levensgevoel dat de psycholoog Dirk de Wachter zo omschrijft: Dat twintigers zo strugglen met het leven heeft volgens hem ook te maken met hoe deze generatie is opgevoed. “We maakten prinsjes en prinsesjes van hen. Verwenden hen extreem en verwarden dat met liefde. We riepen: ‘Ge kunt alles! Ge mag alles! Als het maar leuk is! Als ge maar gelukkig wordt! Ge kunt alle studies van de wereld doen! Alle jobs krijgen!’ Maar dat is natuurlijk helemaal niet waar. Die vrijheid is een illusie. De maakbare leukigheidswereld die ze is voorgespiegeld, bestaat niet. Het paradijs is niet op aarde.”[3]
Juist in onze tijd en cultuur is er veel weerstand tegen God die straft. Tegen wat er onder Gods regering aan geweld op de wereld gevonden wordt. Ook tegen hoe er in Gods opdracht ook geweld in de tijd van de Bijbel gebruikt wordt.[4]
Het gevolg is dat de Heere God bij velen, die zich gelovig noemen, alleen maar aanvaardbaar is als Hij aan dit beeld van ons voldoet. Als er in de Bijbel dingen staan die daarmee in strijd zijn, wordt dat gezien als iets wat de mensen toen dachten maar niet echt zo is. We zien al snel nadat Christus naar de hemel is gegaan en Zijn knechten het evangelie laat verkondigen dat mensen alleen willen geloven in God die lievig is. De eerste die daaraan in de kerk sterk leiding geeft is Marcion.[5]
Iets over Marcion:
Hij is het die in de Bijbel gaat knippen om de Bijbel tot een boek te maken dat zijn idee van God uitspreekt. Hij heeft daarvoor nodig om het hele Oude Testament weg te gooien. Dat zou het boek van de slechte god zijn. Het Nieuwe Testament zou het boek van de goede god zijn. Toch was volgens Marcion de Bijbel dan nog te dik. Uit het Nieuwe Testament moesten de dingen geknipt worden die teruggingen op het Oude Testament teruggingen. Er bleef een dun bijbeltje over met het beeld van een god naar eigen smaak. Dat dreigt ook in onze tijd al meer te gebeuren. Ook ons eigen gevoel kan daardoor zomaar beïnvloed worden ook al willen we dat niet. Dat God een strijder is die uiteindelijk het oordeel zal voltrekken, wordt meerderen heel scherp ons voor ogen geschilderd. Op een manier die we in onze tijd als moeilijk ervaren. Een voorbeeld daarvan is Jesaja 63:1-3: “Wie is Deze Die uit Edom komt, in helrode kleding uit Bozra, Die luisterrijk is in Zijn gewaad, Die voorttrekt in Zijn grote kracht? Ik ben het, Die spreek in gerechtigheid, Die machtig ben om te verlossen. Waarom is dat rood aan Uw gewaad, en is Uw kleding als die van iemand die de wijnpers treedt? Ik heb de pers alleen getreden; er was niemand uit de volken met Mij. Ik heb hen vertreden in Mijn toorn, hen vertrapt in Mijn grimmigheid. Hun bloed is op Mijn kleding gespat, heel Mijn gewaad heb Ik besmet.”
De HEERE is niet de God die het onrecht ongestraft laat. Hij laat hen die onrecht als hun vriend vasthouden niet ongestraft. Dat lezen we ook al heel duidelijk na de zonde met het gouden kalf. Dat geldt ook voor hen die onder Gods eigen volk op de weg van het leven tegen Gods goede wil in leven. Wanneer de HEERE na de zonde met het gouden kalf zegt wie Hij is en hoe Hij echt als de in en goede God rechtvaardig handelt horen we o.a. dit: “Toen de HEERE bij hem voorbijkwam, riep Hij: HEERE, HEERE, God, barmhartig en genadig, geduldig en rijk aan goedertierenheid en trouw,Die goedertierenheid blijft bewijzen aan duizenden, Die ongerechtigheid, overtreding en zonde vergeeft, maar Die de schuldige zeker niet voor onschuldig houdt en de ongerechtigheid van de vaders vergeldt aan de kinderen en kleinkinderen, tot in het derde en vierde geslacht. Toen haastte Mozes zich, knielde ter aarde, boog zich neer.” Exodus 34:6-8
De HEERE is de God die ook de personen die tegen Zijn wil in leven en die andere mensen onrecht niet hun gang laat gaan. De HEERE is de rechtvaardige God die in Zijn trouwe liefde Zijn Zoon als de Verlosser heeft gegeven. De Zoon vertoont volmaakt het beeld van de Vader. Jezus Christus vertoont volmaakt het beeld van God.[6]
Jezus Christus is niet de lievige Redder
We gaan nu meer letten op wat Christus zelf in het Nieuwe Testament van Zichzelf laat zien.[7] We gaan naar Openbaring 19. Belangrijk is dat we er eerst op letten wat we daarin vers 1-3 lezen: “En hierna hoorde ik een luide stem van een grote menigte in de hemel zeggen: Halleluja, de zaligheid, de heerlijkheid, de eer en de kracht zij aan de Heere, onze God. Want Zijn oordelen zijn waarachtig en rechtvaardig, omdat Hij de grote hoer geoordeeld heeft, die de aarde te gronde gericht heeft met haar hoererij, en omdat Hij het bloed van Zijn dienstknechten aan haar gewroken heeft. En zij zeiden voor de tweede keer: Halleluja! En haar rook stijgt op in alle eeuwigheid.”
Let erop dat vanuit de hemel de lof op God klinkt dat Hij met Zijn oordelen komt. Dat Hij o.a. het onrecht tot aan het vervolgen en doden van Gods kinderen wreekt. Die wraak wordt begeleid met de lof op God. Hier is geen sprake van terughoudendheid. Geen sprake van afstand nemen van deze God maar juist van het loven en prijzen dat God met Zijn oordeel komt. Ook als dat betekent dat er bloed vloeit.
We zien in Openbaring 19 dat het niet alleen het werk van de Vader is. Christus die het lam van God is, gaat ook vooraan in de strijd. Het voltrekken van Gods oordeel over Gods tegenstanders strijd niet met de genade en de liefde die Christus juist naar de wereld brengt. We lezen dat in Openbaring 19 o.a. zo: “En Zijn ogen waren als een vuurvlam en op Zijn hoofd waren vele diademen. Hij had een Naam, die opgeschreven was, en die niemand kent dan Hijzelf. En Hij was bekleed met een in bloed gedoopt bovenkleed, en Zijn Naam luidt: Het Woord van God. En de legers in de hemel volgden Hem op witte paarden, gekleed in fijn linnen, wit en smetteloos. En uit Zijn mond kwam een scherp zwaard, opdat Hij daarmee de heidenvolken zou slaan. En Hij zal hen hoeden met een ijzeren staf. En Hij treedt de wijnpersbak van de wijn van de grimmige toorn van de almachtige God. Er stond op Zijn bovenkleed en op Zijn dij deze Naam geschreven: Koning der koningen en Heere der heren.” Vs 12-16
Het bovenkleed van Christus is gedoopt in bloed. Hier gaat het niet over het bloed dat in Getsemane uit Zijn lichaam zweet. Hier gaat het niet om het bloed dat tot verzoening voor zondaren uit Hem loopt op Golgotha. Het gaat hier om het bloed dat op Zijn kleed is gespat omdat Hij Gods oordeel over Gods tegenstanders heeft voltrokken. Om hen definitief uit schakelen.
Jezus Christus is de leider van het hemelse leger dat de definitieve uitschakeling van Gods tegenstanders zal uitvoeren. Het is opvallend dat de soldaten allemaal witte uniformen dragen. Dat laat zien dat de strijd die ze strijden zuiver is. Die strijd en het voltrekken van het oordeel gaat niet met onrecht gepaard. Al wordt er bloed vergoten. Het is Gods rechtvaardige oordeel over wie Christus niet als hun Koning en Verlosser gezocht hebben. Over de mensen die niet naar zichzelf hebben gekeken vanuit God en daarom niet in liefde voor God en de naaste geleefd hebben. Mensen die daarom het onrecht in de wereld hebben bevorderd.
Er zijn o.a. ook nog deze dingen die opvallen als je er op let wat de Geest ons in Openbaring 19 laat zien:
- Christus heeft een zwaard bij zich om de heidenvolken te slaan. Bij heidenvolken gaat het hier over de mensen die zich vanuit de wereld buiten Gods volk niet in geloof bij Gods volk willen voegen. Die God helemaal niet willen dienen of alleen een god volgens eigen beeld willen dienen. Een leven zonder de echte God blijft niet ongestraft. Christus zal uiteindelijk met het zwaard deze mensen verslaan en naar de plaats verwijzen waar het eeuwige oordeel ondergaan wordt.
- Christus zal het bovengenoemde deel van de mensheid met een ijzeren staf regeren. Dit laat zien dat Christus vanaf de hemelvaart Zijn regering nooit uit handen geeft. Hij is de Heer van de heren en de Koning van de Koningen die regeert en daarbij wie Hem niet als de Goede Herder volgt in aanraking laat komen met Zijn ijzeren staf. Wie de staf van de Goede Herder die wil terugbrengen en leiden op de eeuwige weg negeert, krijgt te maken met de ijzeren staf die wonden slaat. Die het oordeel laat voelen.
- Het is opmerkelijk dat in vers 15 ook over de wijnpersbak gesproken wordt. Dat herinnert aan wat we eerder in dit artikel hebben gelezen vanuit Jesaja 63. Daar werd duidelijk dat wie eigen wegen gaat, wie niet Gods leiding aanvaart getroffen zal worden door Gods definitieve oordeel. Daarbij zal het oordeel van God ook het leven van Christus tegenstanders volledig treffen. Christus de Verlosser is het die dat oordeel voltrekt.
In Christus geeft God al Zijn liefde aan de wereld. De wereld die die liefde naast zich neerleg en daar zelfs tegenop staat, wordt krijgt te maken met Christus als de Man die het oordeel voltrekt. Dat was ook deel van prediking zoals de apostelen van Christus die verkondigden. Voorbeeld daarvan is wat Paulus op de Areopagus in Athene zei: “God dan verkondigt, met voorbijzien van de tijden van de onwetendheid, nu overal aan alle mensen dat zij zich moeten bekeren, en wel omdat Hij een dag vastgesteld heeft, waarop Hij de wereld rechtvaardig zal oordelen door een Man Die Hij daartoe aangesteld heeft. Daarvan heeft Hij aan allen het bewijs geleverd door Hem uit de doden te doen opstaan.” Handelingen 17:30,31
Christus is de Redder en ook de Rechter die het oordeel van God voltrekt. We hebben geen lievige Verlosser. We hebben wel in Christus de Verlosser die de echte liefde voor 100% heeft laten zien en zondaren oproept om bij Hem redding te vinden. We hebben onze vijanden liefde te hebben en liefde te bewijzen door ze ondanks hun daden op te roepen tot geloof en tot het zich keren tot Christus. Wie dan toch zonder en tegen Christus door het leven gaat krijgt met Christus als de voltrekker van Gods rechtvaardig oordeel te maken. Het is niet aan ons om dat oordeel te voltrekken. Niet aan ons maar aan God komt de wraak toe! Zie Romeinen 12:19-21
Jezus spreekt het meeste over het oordeel
Het is opmerkelijk dat Christus die het lam van God is ook de rechter is die het oordeel voltrekt. Toch is dit als je de evangeliën leest niet zo vreemd. Wij hebben vaak ons eigen beeld van de Here Jezus en daar past het oordeel niet erg bij. Je ziet dan bij ons eigenlijk hetzelfde als bij de leerlingen van de Here Jezus. Al heeft Christus heel duidelijk gezegd dat Hij naar Jeruzalem moet om te sterven en daar na drie dagen zal opstaan toch dringt dat niet tot de leerlingen door. Ze hebben hun eigen beeld van de beloofde Messias en dat maakt ze doof voor een deel voor een deel van de dingen die de Here Jezus vertelt. Zo is het vaak ook in onze tijd als het gaat om wat Christus zelf verteld heeft over de hel en het oordeel van God.
Er is niemand in de Bijbel die zo vaak over Gods oordeel over ons spreekt als de Here Jezus. Ik geef er een kort overzicht van hieronder.
We horen de Here Jezus o.a. dit over het eeuwige oordeel zeggen:
- Wie door Gods eeuwige oordeel getroffen worden komen in het vuur. Mattheus 7:19; Johannes 15:6. Dat vuur is niet te blussen. Mattheus 5:22; Markus 9: 43-48. Dat vuur is voor eeuwig. Mattheus 18:8; 25:41. Het is hels vuur. Mattheus 18:9; Markus 9:47. Het is vuur dat ook echt verbrandt. Mattheus 13;40. Het is ook vuur dat wel verbrandt maar toch niet dood maar er wel steeds is. Markus 9:46-48
- Het is Christus zelf die ons laat horen dat we juist met de zonden in ons leven moeten breken. Vechten en wegdoen wat ons tot zonde verleidt. We kunnen beter iets van onszelf wegdoen wat ons dan pijn doet in plaats dat we met ons hele lichaam in de hel komen. Zie o.a. Mattheus 5:29-39; Markus 9:43-45. Beter je lichaam schade laten doen dan dat je met je ziel en later met ziel en lichaam op de plaats van het eeuwige oordeel terecht komt. Zie o.a. Mattheus 10:28; Lukas 12:5
- Vertrouwen op jezelf en op eigenrijkdom brengt je juist in de hel. Zie o.a. Lukas 12:13-21; 16:19-31
- In de hel is het donker. Zonder dat er enige hoop of licht te zien is. Ook niet voor de toekomst. Zie o.a.: Mattheus 8:12; 22:13; 25:30
- Als laatste noem ik dat Christus zelf spreekt over de eeuwige straf als veroordeling en verdoemenis. Zie o.a. Mattheus 23:33; Markus 16:6; Johannes 5:24-29
Christus zelf die de Redder is spreekt heel duidelijk over het oordeel. Hij maakt geen ander duidelijk dat we van dat oordeel dat op ons ligt gered moeten worden. Dat kan alleen door het geloof in Hem.
Geen lievige God en Verlosser- Gelukkig niet
Wat betekenen deze dingen nu voor ons en ook voor gereformeerde theologie? Ik noem enkele dingen om het artikel niet te lang te laten worden.
- Het gaat om het dienen van de echte God en de echte Christus. Wij hebben ons beeld van God niet aan te passen aan onze smaak, aan onze cultuur en de geest van onze tijd. Dan dienen we niet meer de echte God.
We hebben juist ons beeld van God te laten voeden en corrigeren door Gods hele Woord dat de Geest ons in de Bijbel geeft. Dan gaan wij niet op de troon zitten om te bepalen wat in de Bijbel voor ons aannemelijk is. We laten de HEERE in Zijn hele Woord ons vormen naar Zijn beeld.
- Het is opvallend dat het juist de Here Jezus is die het meeste over Gods oordeel spreekt. Hij die Gods liefde als geen ander op de wereld laat zien, is het die juist het oordeel van God laat zien. Die daarmee laat zien waarvan Hij de Verlosser is. Hieronder vind je kort overzicht dat duidelijk maakt hoe indringend en hoe vaak Christus, die het lam van God is over het oordeel van God spreekt van Kooten 58,59
c. De HEERE is niet de therapeutische God die niet straft. Hij is het niet die het onrecht en wie onrecht doen maar hun gang laat gaan. Hij is het die het recht herstelt en rechtvaardig straft wie onrecht op deze wereld doen en zich daarvan niet bekeren.
d. Balans? Is het zo dat we in prediking, catechese en theologisch onderwijs moeten pleiten voor een balans tussen verlossing en oordeel. Moeten we ervoor zorgen dat we altijd weer evenveel aandacht aan verlossing en oordeel geven? Dat is volgens mij geen goede weg. Zo spreekt de Here Jezus zelf ook niet. We moeten bedenken dat verlossing en oordeel er allebei zijn! Dat we bij de prediking en het onderwijs benadrukken wat er op dat moment vanuit de Schrift tot ons komt. Hierbij is belangrijk dat we steeds bedenken dat de verlossing door Christus verlossing van het oordeel is! Dat verlossing en de liefde van God niet echt oplichten als we het oordeel verzwijgen of daar heel vaag over doen. Dan komt de echte verlossing en liefde van God niet naar voren.
We zien op een prachtige manier de verlossing van het oordeel door Christus in Johannes 3:14-18: “En zoals Mozes de slang in de woestijn verhoogd heeft, zo moet de Zoon des mensen verhoogd worden, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft. Want zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft. Want God heeft Zijn Zoon niet in de wereld gezonden opdat Hij de wereld zou veroordelen, maar opdat de wereld door Hem behouden zou worden. Wie in Hem gelooft, wordt niet veroordeeld, maar wie niet gelooft, is al veroordeeld, omdat hij niet geloofd heeft in de Naam van de eniggeboren Zoon van God.”
Dus niet streven naar een balans maar de Verlosser en de verlossing in het juist kader zetten. Duidelijk maken waarvan we verlost moeten worden en wat er gebeurt als we Christus niet als die Verlosser vastgrijpen.
Het spreken over Christus als Redder en Rechter in de Catechismus is een heel mooi voorbeeld van een goede manier om er over te spreken: “Welke troost schenkt u de wederkomst van Christus om te oordelen de levenden en de doden? Dat ik in alle droefheid en vervolging met opgeheven hoofd juist hem als Rechter uit de hemel verwacht, die Zich eerst om mij voor Gods rechterstoel gesteld en heel de vloek voor mij weggenomen heeft.
Hij zal dan al zijn en mijn Vijanden aan de eeuwige ondergang overgeven, maar mij met alle uitverkorenen tot Zich nemen in de hemelse blijdschap en heerlijkheid.”[1]
- Dat geeft het echte houvast voor wie door verschrikkelijk onrecht op deze wereld getroffen worden. Voor wie door anderen zoveel onrecht wordt aangedaan dat hun leven menselijk gezien voor altijd stuk is. Dat geeft het echte houvast als het lijkt alsof iedereen wegkijkt als het onrecht over je komt. Dan mag je weten dat het onrecht jou aangedaan toch eens de verdiende straf ontvangt. Als het lijkt dat niemand je meer ziet of begrijpt mag je weten dat Hij die het kwaad niet ongestraft laat met het definitieve oordeel komt. Dat oordeel is als goed en rechtvaardig omdat de HEERE in en goed is. Dat is rechtvaardig met liefde en vanuit liefde omdat Jezus Christus de Zoon van God is en de zondeloze mens. Wie in onrecht leeft kan zo machtig en welvarend lijken maar zal eens voor altijd onder Gods oordeel eeuwig moeten bukken. Wie het ergste onrecht ondergaat en bij Christus schuilt mag weten dat Christus het oordeel voltrekt. Tot eer van God en tot heil van Gods kinderen.
Dit heeft steeds door te klinken in de prediking, in ons beeld van God. Zo is de Drie-enige God. Hij is goed in alles!
[1] Heidelbergse Catechismus Zondag 19 vraag en antwoord 52.
[1] Iperen van Roxanne 2021 De genocide Fax Uitgave Stichting CPNB
[2] Verkerk Rinke 2024 Het hele dorp wist het. De Correspondent
[3] Dirk de Wachter in Happinez: https://www.happinez.nl/groei/inzichten-dirk-de-wachter/?srsltid=AfmBOoonlvtgKdBI0FV69j1mhUz_2YipPwm9BGbzNwD0yw5ys288WrNs 25 oktober 2024
[4]Hierover is veel gepubliceerd. Hieronder een kleine selectie daaruit:
Boyd, G.A. 2017 The crucifixion of the Warrior God Fortress Minneapolis
Creach, J. 2013 Violence in Scripture Westminster John Knox Liousville
Dekker W.J. 2024 Want deze God is onze God In: Theologia Reformata jaargang 67,3 pag 224-239
Hawk, L.D. 2019 The Violence of the Biblical God Eerdmans Grand Rapids Michigan
Longman, T III, Reid, D.G. 1995 God is a Warrior Zondervan Grand Rapids Michigan
Noort, E. 1985 Geweld in het Oude Testament Meinema Delft
Peels, H.G.L 1992 De wraak van God Zoetermeer Boekencentrum
Peels, H.G.L 2007 God en geweld in het Oude Testament Theologische universiteit Apeldoorn
Peels, H.G.L. 2011 Traag tot toorn Theologische Universiteit Apeldoorn
Versluis, A. 2012 Geen verbond, geen genade Boekencentrum Zoetermeer
Versluis, A. 2017 Geweld in het Oude Testament In: De actualiteit van het Oude Testament De Banier Apeldoorn
Siebert, E.A. 2012 The Violence of Scripture Fortress Press Minneapolis
Os van den A. 2017 Mij komt de wraak toe Een onderzoek naar de betekenis van de wraak in het Nieuwe Testament, toegespitst op ἐκδίκειν Te vinden op: https://theoluniv.ub.rug.nl/86/1/masterscriptie%20Arjan%20van%20den%20Os.pdf 25 oktober 2024
Os van der J. 2024 Een goddelijk antwoord van recht en zorg In: Kerk en Theologie 75,3 pag 310-328
Janowski , B. 2018 Ein Gott, der straft und tötet?: Zwölf Fragen zum Gottesbild des Alten Testaments Vandenhoeck & Ruprecht GmbH & Co. KG Gottingen
[5] Zie voor Marcion o.a.: Meijering, E. 2004 Geschiedenis van het vroege Christendom Balans Amsterdam Zie vooral de pagina’s 205-219
[6] Harari, Y.N. 2018 Sapiens een kleine geschiedenis van de mensheid Thomas Rap p. 121 … 122: De HEERE staat als de Schepper tegenover de evolutie. De evolutie maakt slachtoffers zonder recht te doen. Harari beschrijft dit zo: “Harari, Y.N. 2018 Sapiens een kleine geschiedenis van de mensheid Thomas Rap p. 121 … 122:
“Volgens de biologie zijn mensen niet alleen niet geschapen, maar is er ook geen ‘Schepper’ die hen met wat dan ook ‘begiftigt.’ Er is alleen een blind evolutionair proces zonder enig doel dat leidt tot de geboorte van individuen. ‘Door hun Schepper begiftigt’ moet dus simpelweg vertaald worden met ‘geboren’. Evenmin bestaat er in de biologie zoiets als rechten. Er zijn alleen organen, vermogens en eigenschappen. …… pleitbezorgers van gelijkheid en mensenrechten zullen waarschijnlijk verontwaardigd reageren op deze manier van redeneren en iets zeggen als: ‘We weten heus wel dat mensen in biologisch opzicht niet gelijk zijn! Maar als we geloven dat we allemaal gelijkwaardig zijn, kunnen we tenminste een stabiele, welvarende samenleving opbouwen.’ Daar heb ik niets tegen in te brengen. Dat is precies wat ik bedoel met imaginaire orde’. Wij geloven niet in een bepaalde orde omdat hij objectief waar is, maar omdat het geloof erin ons in staat stelt om effectief samen te werken en een betere samenleving op te bouwen.”
[7] Een nog altijd heel nuttig overzicht over Gods oordeel in het Nieuwe Testament is:
Floor, L. 1979 Het gericht van God volgens het Nieuwe Testament Buijten & Schipperheijn Amsterdam
[8] Heidelbergse Catechismus Zondag 19 vraag en antwoord 52.